Morg ve defin hizmetlerine yönelik alınan tedbir ve önlemler kapsamında, Çin'de ortaya çıkan ve tüm dünya ülkelerden bildirimi yapılan yeni coronavirüs hastalığı ile ilgili Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan coronavirüs Bilim Kurulu'nun önerileri doğrultusunda, söz konusu hastalıktan ölenlerle ilgili 'morg', 'cenaze' ve 'defin' işlemlerine ilişkin alınan kararlara uyuluyor. Antalya'nın Kumluca ilçesinde koronavirüs sebebiyle hayatını kaybeden bugün defnedilen cenaze için de aynı tedbirler uygulandı. Morg hizmetlerine ilişkin alınan kararlar şöyle sıralandı: "Morg görevlileri ve cenaze sorumlusu, ölen kişinin olası-kesin kovid-19 tanısı konusunda bilgilendirilmelidir. Gasilhane çalışanları eldiven, N95/FFP2 maske, gözlük-yüz koruyucu ve sıvı geçirmez önlük kullanmalıdır. Kullanılan kişisel korunma malzemeleri tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. Yıkama alanı, yoğun sekresyonlar ile kontamine olması nedeniyle 1/10 çamaşır suyu veya klor tablet ile dezenfekte edilmelidir. Morg ve gasilhane çalışanlarına standart enfeksiyondan korunma ve kontrol önlemleri ve solunum sekresyonları ile temas önlemleri konusunda eğitim verilmelidir. El hijyeni gibi kişisel hijyenin önemi vurgulanmalıdır. Birimde kullanılacak olan maske, eldiven, koruyucu giysi, gözlük, alkol bazlı el antiseptiği ihtiyacı hastane yönetimi tarafından karşılanmalıdır." 'CESET TORBASI İLE DEFİN' Evde ölüm olması durumunda cenaze işlemlerine yönelik kararlar ise, "Defin işlemleri mevzuat gereği devam etmelidir. Cenazelerin ceset torbası ile alınıp naklinin gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır" şeklinde belirlendi. Defin şekliyle ilgili kararlar ise "Cenazenin kabre yerleştirilmesi sırasında eldiven kullanılmalıdır. Olası-kesin kovid-19 vakalarının ölümü halinde ceset torbası ile defni gereklidir. Cenazenin kabre yerleştirildikten sonra standart defin işlemleri uygulanır" olarak belirtildi. A. COVID-19 Tanısı ile Ölenlerde Morg ve Defin Hizmetlerine Yönelik Alınacak Tedbir ve Önlemler » Morg ve gasilhane çalışanlarına standart enfeksiyon kontrol önlemleri konusunda eğitim verilmeli, el hijyeninin önemi anlatılmalıdır. » Gasilhane çalışanlarına, cenazenin bulaşıcı hastalığı olduğuna dair bilgilendirme yapılmalıdır. Gasilhane çalışanları; cenaze yıkama sırasında eldiven, tıbbi (cerrahi) maske, gözlük/yüz koruyucu ve sıvı geçirmez önlük kullanmalıdır. » Tazyikli su kullanımı, cenazeden enfekte sıvıların sıçramasına ve aerosol oluşturarak hastalık bulaşına neden olabilecek işlem olması nedeniyle cenazenin yıkanması sırasında bu işlemden kaçınılmalıdır. » Kullanılan kişisel korunma malzemeleri tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. » Cenaze yıkama alanı, yıkama sonrası temizlenmeli ve 1/10 çamaşır suyu veya klor tablet (ürün önerisi ile) ile dezenfekte edilmelidir. » COVID-19 tanısı alan kişinin evde ölmesi durumunda da yukarıda bahsedilen kurallar çerçevesinde defin işlemleri yürütülmelidir. » Cenaze sahipleri, cenazeye sarılmamalı ve yakın temasta bulunmamalıdır. » Cenaze normal şekilde kefenlenmelidir, cenaze torbasına ihtiyaç bulunmamaktadır. » Standart bir tabutla taşınmalıdır. » Özel bir mezarlığa gerek duyulmadan, defin yerine kireç serpilmesi gibi bir tedbire gerek olmadan normal mezarlık alanına defnedilmelidir. » Cenaze töreninde mümkün olduğu kadar az kişi olmalı, sosyal mesafe korunmalıdır. » Cenazenin kabre yerleştirilmesi sırasında sadece eldiven kullanılması yeterlidir. » Cenazeye, defin öncesi ve sonrası dezenfeksiyona ihtiyaç bulunmamaktadır. » Ölen kişilerin kişisel eşyaları çift kat naylon bir torbaya konularak verilmeli, bahsedilen eşya tekrar kullanılması düşünülüyorsa 60-90 derece yıkanılarak kullanılabileceği belirtilmelidir. Bu eşyaların atılması durumunda tıbbi atık olarak değerlendirilmelidir. COVID-19 Morg ve Defin Hizmetleri B. COVID-19 Nedeni ile Ölen Kişilerin Yurtiçi ve Yurt Dışı Nakil Kuralları Yurt içinde ve yurt dışında havayolu, karayolu ve demiryolu kullanılarak yapılacak cenaze nakilleri tabut içinde yapılmalı ve cenaze tabutla gömülmelidir. 1. Havayolu ile Cenaze Nakilleri COVID-19 nedeniyle ölenlerin cenazelerinin yurt dışında ve yurt içinde havayolu ile nakillerinde, ulusal ve uluslararası havayolları cenaze taşıma kuralları geçerlidir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün Kargo Hizmetleri rehberi (Yayın No:HAD/T-23) ve Türk Hava Yolları’nın “Cenaze Taşıma Prosedürü”ne göre “Ölüm sebebi bulaşıcı hastalık olan cenazelere ait tabutların kabul aşamasında kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilir.” şeklinde işlem yapılmalı, COVID-19 hastalığından ölenlerin bulaşıcı hastalık olması dolaysıyla cenazelerinin yurtdışında ve yurt içinde havayolu ile nakillerinin bu kritere uygun olması gerekir. 2. Karayolu ve Demiryolu ile Cenaze Nakilleri Her türlü karayolu ve demiryolu ile cenaze nakillerinde, havayolu ile cenaze naklinde olduğu gibi nakil araçlarına kabul aşamasında tabutların kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilmelidir. C. COVID-19 Harici Nedenlerle Ölen Kişilerde Uygulanacak Yöntem ve Kurallar: COVID-19 harici nedenlerle ölüm olması durumunda defin işlemleri standart prosedürler ile devam etmelidir. Ancak COVID-19 şüphesi, ölü muayenesi yapan hekim tarafından değerlendirilir. COVID-19 salgını nedeniyle tüm ölümlerde ölü muayenesi için kişisel koruyucu önlemlerin alınması önemlidir